ANSİLOPEDİK SÖZLÜK İLE İLGİLİ BİLGİLENDİRME

Dijital ortamda yayınladığımız bu sözlüğün geçmişi, İnternetin yaygın olarak kullanılmadığı 1980’li yıllara kadar gitmektedir. Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu’nda henüz doçent iken ilk çalışmalarına başlamıştık asistan Aydın Uğur ile birlikte… Amacımız hem Türkçemizi hızla gelişen iletişim teknolojisinin etkisinden kurtarmak, hem de öğrencilerimize ve iletişim alanın çalışanlarına o güne kadar var olan iletişim alanındaki kavramların tanımını yaparak yardımcı olmaktı.

Aradan oldukça uzun zaman geçti; akademisyen olarak benim KKTC’ye DAÜ’ye görevli gitmem, Aydın Uğur’un da şehir ve Üniversite değişikliği derken sözlük çalışmalarımızın başında bırakmak durumunda kaldım. İstanbul’a geldikten epey sonra 2014 yılında, İstanbul’da bulunan yayınevlerinden Hiperlink’in o zamanki ortaklarından Yusuf Günışık bana; “Hocam, iletişim sözlüğüne ihtiyaç var; bu konuda çalışır mısınız?” dediğindeki benim yıllar önceki çalışmalarım aklıma geldi ve “Niye olmasın, benim zaten böyle bir projem vardı” dedim ve sözlük konusuna tekrar eğildim. Ansiklopedik sözlük projesini geliştirdim ve konuya parasal destek aramaya başladım. Çünkü hazırladığım sözlük projesinde ekipte uzman olarak 15 civarında akademisyen ve teknik ekipte görev alacak kişiler vardı. Maddi karşılığı olmadan herkesin gönüllü olarak çalışmasının çok verimli olamayacağını düşünüyordum. Gerçi ekibe aldığım akademisyenlerin böyle bir beklentisi yoktu ancak bunun çok uzun soluklu olmayacağı da açıktı. Görüştüğüm kurum ve kuruluşlardan olumlu cevaplar geliyordu, ancak genellikle “yapın getirin, biz basalım” deniliyordu. Kimisi projenin daha da kapsamlı olmasını istiyordu. Hatta Türkiye’de dil konusunda ilgili kurum olan Türk Dil Kurum’u da önce olumlu yaklaşırken, daha sonra uzun bekleyişlerin ardından çeşitli nedenlerde herhangi bir destek vermedi, veremedi!

Geçen bu süre içerisinde iletişim teknolojisi de hızla gelişti; basılı kitap olarak yapma yanında İnternet ortamında “Dijital Ansiklopedik Sözlük” yapma fikri gelişti. İlk proje tekrar gözden geçirildi; farklı üniversitelerde görev almam dolayısıyla, çekirdek kadro aynı kalmakla birlikte yeni üniversitelerde ilişki kurmada kolaylık olması bakımından o akademik çevrelerden destek aldım. Bir yandan da parasal destek alanlarını araştırıyordum. Bu arada ağır da olsa sözlük çalışmalarını da yürütüyordum alanın uzman akademisyenlerle. Öncelikle sözlük için kaynak taraması yapıldı; Türkçe ve İngilizce genel ve iletişim alanıyla ilgili kaynaklar; kitaplar, makaleler, İnternet kaynakları tarandı. Bu aşamada KKTC DAÜ iletişim Fakültesinde o zamanlar Doçent olan Bahire Özad’dan destek aldım…

2022 yılında Projeyi İLAD (İletişim Araştırmaları Derneği) üstlendi ve dijital ortamda 3000 dolayında sözlük çalışması için çalışmalara hız verdik. Bu konuda benim de yönetici olarak görev yaptığım Yeni Yüzyıl Üniversitesi İletişim Fakültesinde çoğunluğu araştırma görevlilerinden oluşan bir çekirdek ekip kuruldu. İşbölümü yapıldı; iletişim alanıyla ilgili konular araştırma görevlilerinin bölüm alanlarına göre ayrıldı; her bir alan için ayrıca uzman ekipler oluştu. Araştırma görevlileri bu ekiplerle birlikte çalışarak ansiklopedik sözlüğün ilk kavramlarını geliştirdiler. Ekiplerin çalışmaları, Proje sorumlusu olarak benim bilgisayarımda toplandı; Türkçe abece sıralamasına göre her harf için bir dosya hazırlayarak iletişim ile ilgili gelen tanımlamaları, ilk kontrolleri yapılarak dijital ortamda dosyalandı. Bu arada dosyalardaki kavramlar geliştikçe, çekirdek ekip ile birlikte yaptığımız toplantılarda, yapılan çalışmaları dijital ortamda geliştirdik, eksik kavramlar yeniden saptandı. Tekrar gözden geçirilen kavramlar dosyalar halinde teknik sorumluya verildi ve ortak İnternet ortamına yüklendi. Çekirdek kadromuz, dijital ortamda gözden geçirme sırasında eksik görülen kavramlar yeniden ilgili çekirdek kadroya verildi; gözden geçirilip son duruma getirildi. Son çalışma ise, İLAD üyelerinden ve Yeni Yüzyıl Üniversitesinden bir grup akademisyenin oluşturduğu ‘üst düzeltme ekibi’ tarafından gözden geçirilip genel kabul gördükten sonra sayısal ortamda yayınlanması sağlandı.

Yukarıdaki kısa açıklamadan da anlaşılacağı üzere, bu Ansiklopedik Sözlük çalışması uzun bir sürede, pek çoğu akademisyen olan iletişimle ilgili kişilerin gönüllü, özverili çalışmalarıyla ortaya çıktı. Bu uzun çalışma sürecinde katkısı olanları “katkıda bulunanlar” başlığı altında arayüzde ayrıca veriyoruz. Görüleceği üzere, pek çok kişinin katkısı var. Bu katkıda bulunanlar içerisinde ayrıca belirttiğim “çekirdek kadro”nun ise emekleri çok fazla! Başlangıçtan günümüze kadar Ansiklopedik sözlük çalışmasına katkıda bulunan herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Onların katkısı olmasaydı bu çalışma ortaya çıkmazdı…

“Ansiklopedik Sözlük” olarak nitelenmesinin en önemli nedeni, kavramların yalnızca kısa tanımlarının verilmeyip, bazı kavramlarının daha geniş olarak yararlanmak isteyenlere daha açıklayıcı bilgi aktarımını sağlamak amacıyla ve olanak ölçüsünde de görsellerle desteklenerek verilmesi… Ansiklopedik sözlükte 3000 dolayında kısa ve uzun tanımlı kavram, yaklaşık 100 civarında fotoğraf, çizim, amblem, logo gibi görsellerle desteklenerek zenginleştirildi. Bu görsellerin çoğunluğu İnternetten ya da basılı kaynaklardan alındı, bir kısmı ise ekibimiz tarafından üretildi.

Ansiklopedik sözlükte yer alan kavramların, isimlerin, sözcüklerin öncelikle kısa tanımları yapıldı ve gerektiğinde o kavramla ilgili açıklamalara ve görsellerine yer verildi. Her sözcüğün İngilizce karşılığını da vermeye çalıştık. Dilimize yerleşen ve alanda kullanılarak Türkçeleştirilen yabancı kökenli sözcüklerin de Türkçe karşılıklarını bulmaya çalıştık; dilcilere ve ilgili alan çalışanlarına danışıldı. İlgili alanda ve yazında daha az kullanımı olan bu kavramlar da gözardı edilmedi; eş anlamlı bu sözcükler, kavramlar “bkz.” önerisiyle bağlı köprülerle o kavramlara yönlendirildi.

Teknolojik gelişmelerle ve sektörde kullanıma sokulan yarı Türkçe yarı İngilizce kavramlar da dikkatle tarandı; ekip arkadaşlarımız ilgili alanlardaki iş insanlarıyla ilişki kurarak Türkçe karşılıklarını bulmaya çalıştılar; yeni ürettiğimiz sözcükler de oldu! Ancak iletişim teknolojindeki yenilikler o kadar hızlı gelip, geldiği adıyla ancak Türkçe okunuşu hatta yazılışı ile o kadar çabuk kullanıma girdi ki pek çok yeni kavram için Türkçeleştirmede geç kaldık. Umarım bundan sonraki yeni teknolojiler, yeni kavramlar, kullanımı yaygınlaşmadan Türkçe karşılıklarıyla kullanıma girer. Bu konuda görevli ve duyarlı olan kurum ve kuruluşlar; üniversitelerimiz, sivil toplum örgütleri ve medya başta olmak üzere, ilgili alan yöneticileri, çalışanları bu konuya özen gösterir ve Türkçemiz, iletişim alanında kendi dilinde üretilen karşılıklarıyla zenginleşir.

Ansiklopedik Sözlük çalışmasının, dijital ortamda kullanıcılarla bu ilk buluşması… Her alanda olabileceği gibi, ilk ürünler bir takım eksiklikleri, hataları da beraberinde getirir! İletişim kavramının kapsadığı; dokunduğu her alanı öyle geniş kapsamlı ve dinamik bir alan ki günümüzde çok fazla kullanılmayan kavramlardan, sözcüklerden hızla gelen yeni teknolojik ve sosyolojik kavramlara kadar iletişim alanın tüm kavramlarını kapsıyor… İletişim Rehberi adıyla yayınladığımız Ansiklopedik Sözlük çalışması da olanaklar ölçüsünde iletişim olgu ve sürecinin her alanını kapsamayı amaçladı. Ancak yine de unuttuğumuz ya da biran önce başlatalım diyerek daha sonra ekleyeceğimiz kavramlar da oldu. Özellikle, iletişim alanında önemli yerleri olan, bu alana emek vermiş yerli - yabancı pek çok ismin de alınması gerektiğini biliyoruz; pek çok kuramcının, alana katkısı olan gazeteci, radyo ve televizyoncuların, sinema yönetmenlerinin koyamadığımızı biliyoruz… Bu eksikliklerin zaman içerisinde, sizlerden de gelen değerlendirmelerle giderileceğine ve daha da zenginleşeceğine inanıyoruz.

Bu çalışmanın, İLAD’ın desteğiyle yaşama geçirilmesi ve O’nun Web sayfasına bağlı olarak kullanıma açılması, bu çalışmanın devam edeceği konusunda en büyük güvencemiz! Bu tür devam eden projelerin tamamlanması, kullanıma açılması son derece önemli olmakla birlikte, 35 yıl önce Dr. Hıfzı Topuz’un önderliğinde kurulan İletişim Araştırmaları Derneği (İLAD) gibi köklü bir sivil toplum örgütünün çatısı altına alınarak, kullanıma sunulması ve güncellenerek yaşatılması da son derece önemlidir. Hayırlı olsun…

Prof. Dr. Aysel Aziz

Ansiklopedik Sözlük çalışma ekibi adına